Taalverlies door emigranten

[Petra/VS]

Net kreeg ik dit artikel uit Trouw toegestuurd en vond het wel interessant (sorry voor de rare layout, maar zo kreeg ik het):
Kan een emigrant zijn moedertaal verliezen?

De Nederlandse filmmaker Jan de Bont liet zich onlangs door de Nederlandse acteur Jeroen Krabbé interviewen in het Engels. De Bont
prefereerde het Engels omdat hij zijn moedertaal na zijn vertrek naar
Amerika, in de jaren zeventig, verleerd zou zijn.

Zijn keuze wekte ergernis bij sommige kijkers. Die beschuldigden De
Bont op internet van aanstellerij. „En wat blijkt dan ook nog?”, fulmineerde
een boze kijker. „Jan de Bont heeft, ondanks zijn vele jaren in
Hollywood, een vreselijk Nederlands accent!”

Tja, emigranten met taalverlies hoeven in hun moederland op weinig
begrip te rekenen. Ten onrechte, blijkt uit onderzoek van taalkundige Merel Keijzer, die donderdag is gepromoveerd aan de Vrije Universiteit
in Amsterdam. Keijzer volgde 45 Nederlanders die al minstens twintig jaar in Canada wonen.

Hun Nederlands bleek flink aangetast, maar was zeker niet verdwenen. De emigranten waren teruggezakt tot het niveau van 13- à 14-jarige
Nederlanders. „De eerste tien jaar na de verhuizing gaat het verlies het snelst”, zegt Keijzer. „De woordenschat wordt kleiner. De uitspraak gaat
achteruit. Na een jaar of dertig raak je nog steeds dingen kwijt, denk ik,
maar dan langzamer.”

De verarming van het vocabulaire kwam aan het licht toen de proefpersonen een stukje film van Charlie Chaplin moesten navertellen.
Daarbij grepen de emigranten vaak naar de kinderlijke formulering ’en
toen, en toen’, terwijl niet-geëmigreerde leeftijdgenoten een levendig
relaas afstaken.

Ook grammaticaal kwam de klad erin. Vooral onregelmatige werkwoorden
gingen mis. Emigranten zeiden bijvoorbeeld helpte of vaarde. Lidwoorden bleken eveneens problematisch: het plaat, de fruit. Net als verkleinwoorden, die we in het Nederlands op wel vijf manieren vormen:
tafel-tje, hark-je, tor(r)-etje, konin(g)-kje, boom-pje. Emigranten gooiden
deze complexiteit overboord.

Ze behielden vaak alleen de uitgang -tje. Zo spraken ze over een raam-tje, net als kinderen onder de zeven, die standaard naar -tje grijpen.
Wat wel behouden bleef, was de Nederlandse woordvolgorde. Weliswaar
schemerden er invloeden van het Engels in door, zoals: Hij zei dat
hij had geen geld, wat een letterlijke vertaling is van He said that he had no money. Maar van een compleet infantiele zinsopbouw – mamma
doen! – hielden de emigranten zich verre.

Kennelijk blijft de basis van de oude taal aardig intact bij emigranten.
Het zijn vooral de complexe woordvormen die verloren gaan, ongeveer
in dezelfde volgorde waarin kinderenze aanleren. Uit de stelselmatigheid
van dit proces leidt Keijzer af dat het om een werkelijk verlies
gaat. Met de term ’aanstellerij’ moeten we dus oppassen.

Het taalverlies lijkt overigens omgekeerd evenredig met het opleidingsniveau, merkte Keijzer. Hoe lager de opleiding, hoe groter het verlies. De totaal ont-Nederlandste Jan de Bont moet kortom uitzonderlijk
weinig onderwijs hebben gehad. Of is het toch gewoon een aansteller?

Sander Becker

-

[Becs08]

Wow, ik had nooit gedacht dat je je moeder taal echt kwijt zou kunnen raken. Ik vond dit best een intressant stukje

[Petra/VS]

Volgens mij raak je het ook nooit echt kwijt. De eerste elf jaar, dat ik hier was, sprak ik maar weinig Nederlands en las het al helemaal niet. Maar nu met de komst van het internet en BVN tv is dat veranderd. Zelf heb ik niet het gevoel ernstig ingeleverd te hebben, wat mijn kennis van het Nederlands betreft. Maar ja, misschien kan ik dat zelf ook helemaal niet inschatten .

Toen mijn twee oudsten naar preschool gingen was daar een Nederlandse tekenlerares, die hier dertig jaar woonde. Zij kon nauwelijks meer Nederlands spreken en ik vond dat toen ook zo overdreven overkomen. Maar ja, volgens dit artikel kan dat dus wel.

[Bennogr]

Ik woon pas 31 jaar in de VS en ik spreak nogg raidelik Naiderlands. En skrijfen ken ik hett auk nog best.

Ik kan zelfs simultaan tolken.

Maar ik ben dus blijkbaar een (te) hoog opgeleide Nederlander (drs. Engels). Plus ik heb mijn taal redelijk bijgehouden door in het Nederlands (en het Engels) te schrijven en radio te doen (tenminste, de eerste 20 jaar hier in de VS, tegenwoordig schrijf ik alleen nog maar in het Nederlands, tenzij er een brug hier in de Twin Cities instort.

Ik heb eerder het idee, dat mijn taalis blijven steken in 1980 of zo.

En o ja, ik heb nog steeds een Nederlands accent in mijn Engels.

Maar zo'n filmmaker moet zich niet aanstellen. Die praat toch af en toe Nederlands met al die andere Nederlanders in de VS en gaat toch ook regelmatig terug?

[sweatbox]

Ik heb Jan de Bont volgens mij nog nooit engels horen praten, maar misschien ben ik ook wel in de war met Paul Verhoeven.

[sweatbox]

Toen mijn twee oudsten naar preschool gingen was daar een Nederlandse tekenlerares, die hier dertig jaar woonde. Zij kon nauwelijks meer Nederlands spreken en ik vond dat toen ook zo overdreven overkomen. Maar ja, volgens dit artikel kan dat dus wel.

Ik vraag me dan af hoe lang je nodig hebt om dat weer op te pakken. Mijn engels is na een weekje in de US of de UK stukken beter dan op de dag van aankomst.

[Joke]

Ik ben 51 jaar geleden uit NL vertrokken toen ik net van de lagere school af was. Heb jaren lang geen woord Nederlands gesproken, maar wel altijd heel veel en heel regelmatig geschreven, en heb later in m'n leven weer enkele jaren in Nederland gewoond. Ik spreek alleen maar Nederlands als ik iemand in NL bel, maar ik geloof niet dat ik het ooit helemaal zal vergeten. Je hoort af en toe zelfs nog dat ik Amsterdamse ben/was.

Ik dacht dat ik alles ook nog wel kon lezen tot ik enkele jaren geleden De Stille Kracht van Couperus wilde lezen - - dat lukte echt niet. Maar een krant, tijdschrift of eenvoudiger boek lukt ook nog prima.

[BuckeyeRed]

Interessant. Ik merk bij mezelf al wel eens dat ik per ongeluk een Amerikaanse woordvolgorde er tussendoor gooi, alleen dan heb ik het zelf in de gaten en verbeter ik mezelf meteen.

Ook merkte ik toen ik eigenlijk niets las/hoorde/sprak in het Nederlands dat ik er kriebelig van werd om Nederlands te moeten spreken, bijvoorbeeld aan de telefoon met familie, of als ze op bezoek kwamen, of het eerste uur op Schiphol. Nederlands horen was geen probleem, maar van antwoorden in het NL werd ik helemaal 'blah'.
Ik weet niet waarom, maar het irriteerde me gewoon. Vandaar dat ik toen begonnen ben weer Nederlandse boeken en zo te lezen, en o.a. dit forum is nog steeds prima therapie.

Persoonlijk vind ik Jan de Bont helemaal geen aansteller (even gebaseerd op de summiere info hier dus). Natuurlijk zou hij het NL niet volledig kwijt zijn, en de uitspraak van zijn Engels is vast niet perfect. Maar zijn hersenen werken ongetwijfeld in het Amerikaans en dan is het erg lastig om precies je punt duidelijk te maken in het NL (dat heb ik nu zelfs al, als ik in het NL probeer te zeggen 'trying to get your point across').
Op een gegeven moment vergeet je gewoon of dat nu echt Nederlands was, of iets dat je letterlijk vanuit het Engels naar het NL hebt vertaald.

Plus wat meespeelt denk ik, is dat je over bepaalde dingen alleen in het Engels spreekt. Bijvoorbeeld iets wat voor mij specifiek van hier is, met technische termen en zo (bij Jan de Bont bijvoorbeeld, wellicht, filmtermen), een groot aantal woorden ken ik niet eens in het Nederlands. Dat was zo'n specifiek onderwerp waar ik mij daar nooit mee bezig heb gehouden, maar hier wel.

Ik vind die kreten van 'aansteller' altijd wat rieken naar jaloezie.

[BuckeyeRed]

Joke, ik heb je dit aldoor al eens willen vragen. Is jouw naam NL (de meisjesnaam) of Amerikaans ('geintje')? Ik dacht altijd het laatste totdat tot mij doordrong dat je ook gewoon Joke kan heten natuurlijk.

[Joke]

Joke is m'n hele echte bij-de-geboorte-gekregen Nederlandse naam, die ik al 51 jaar niet meer gebruik, en alleen m'n Nederlandse familie kent mij onder die naam.

Als een heel verlegen jong meisje was dat nou niet een naam die ik wilde hebben.

[BuckeyeRed]

Joke is m'n hele echte bij-de-geboorte-gekregen Nederlandse naam, die ik al 51 jaar niet meer gebruik, en alleen m'n Nederlandse familie kent mij onder die naam.

Als een heel verlegen jong meisje was dat nou niet een naam die ik wilde hebben.

En mijn vraag bewijst maar eens dat je daarin helemaal gelijk had! Bedankt, nu kan ik vanavond rustig slapen.

[Joke]

Nog een beetje vroeg, maar "welterusten."

[Loek]

Mijn nicht die ook hier in de US woont heet van oorsprong ook Joke, maar zij noemt zichzelf hier Joanne. Hoe heb jij je naam veranderd Joke?

[Joke]

Ik ben nu Joyce.

[jvinch]

Ik merk aan mezelf ook wel dat ik de volgorde soms wat door elkaar haal of doordat ik uitdrukkingen een beetje raar vertaal. Dat lijkt me ook logisch. Waar ik wel moeite mee heb is met mensen die zich zo een Barry Stevens accent gaan aanmeten. Volgens mij is dat nou ook weer niet echt nodig.

[BuckeyeRed]

Jan de Bont is al ruim dertig jaar uit NL weg, da's ver voor het Internet tijdperk. Maar wat gedacht van wat ik aanhaalde in het laatste stukje van mijn eerdere bericht? Het is erg lastig een interview in het Nederlands te fabriceren rond termen die je alleen in het Engels kent.

[Petra/VS]

Of dat interview zo technisch was staat in het midden. Maar het kan goed, dat Jan de Bont gewoon niet meer zo zeker is van zijn Nederlands en zekerder van zijn Engels. Rick wordt regelmatig boos op mij, als ik voor het gemak Engels spreek met de kinderen. Ik weet heus wel, dat ik vrijwel hun enige Nederlandse schakel ben, maar Engels is gewoon makkelijker, daar staat mijn mond naar, hoe raar het ook klinkt.

Verder denk ik wel, dat het uitmaakt, of je gevoel voor talen hebt of niet. Ik heb als kind Frans geleerd en heb Frans onderwijs genoten en ben dat nooit weer verleerd. Mijn broers daarentegen herinneren er zich niets van.

En dan ken ik ook nog een paar mensen, die hier al heel lang wonen, die er gewoon niet zoveel waarde aan hechten om Nederlands te blijven praten. En uit dat artikel blijkt dus, dat, ook al is het je "moedertaal", die je van baby af tot volwassen worden hebt gesproken, je het wel degelijk kunt vergeten.

Weer eens wat anders, dan de verhalen over ouderen, die opeens de taal van het land, waar ze heen geemigreerd waren niet meer konden spreken. Ben benieuwd welke kant ik op zal gaan .

[Joke]

Mensen die b.v. Alzheimer's hebben herinneren alleen maar dingen die lang geleden zijn gebeurt. Mijn moeder (in de 80) kreeg, volgens haar, regelmatig bezoek van haar vader die al heel lang dood was. De hersenen vergeten bijna alles tussen het heden en het lang geleden (ze had geen idee wie ik was). Daarin valt ook de taal die ze als volwassenen hebben geleerd. Gelukkig was mijn moeder na haar pensioen weer naar NL verhuisd en kon ze in het nederlands praten, terwijl ze meer dan 30 jaar engels had gesproken, maar die taal bijna niet meer sprak. Als de ziekte verder gaat, kunnen ze helemaal niet meer praten, in welke taal ook.

Gelukkig weten we niet wat de toekomst brengt.

[suebrons]

Dank je. Dit vijzelt mijn zelfvertrouwen weer even op. Bij mij is het Frans en Duits ook helemaal weggezakt na 6 jaar. Verstaan doe ik het nog uitstekend, maar een conversatie wordt iets lastiger als het verder gaat dan de basics. En dat terwijl ik het tot een paar jaar terug ruim voldoende genoeg sprak om in beide talen, goede conversaties op gang te houden.


Wat betreft het Engels en Nederlands, ik merk nu al dat ik in het Nederlands af en toe zinnen in elkaar brij die de Engelse woord volgorde aanhouden. Geheel onbewust overigens. Dat wordt nog wat over een paar jaar.
Een Amerikaans accent in mijn Nederlands zie ik ook niet zo gauw gebeuren, geen idee hoe een Paul Verhoeven dat gedaan heeft. Ik weet wel dat een broer van een vriend van mij ook een accent in zijn Nederlands kreeg, maar die sprak dan ook echt eigenlijk alleen maar Engels. Misschien dat dat er wat mee te maken heeft.

[Bennogr]

Vaktermen gebruiken, dat lijkt mij niet meer dan logisch. Toen ik in 1976 uit Nederland vertrok, was de computer nog nauwelijks uitgevonden, mijn computertaal is dus Engels (evenals de computertaal van vele Nederlanders in Nederland trouwens).

Journalisten mogen ook altijd graag een mondje Engels door hun verhalen strooien, liefst schuingedrukt dan ook nog, dat staat zo 'sophisticated'.

Ik merk overigens dat heen en weer schuiven tussen twee talen een 'aandoening' is (zij het een prettige aandoening). Ik help wel eens bij het testen van mensen die proberen telefoontolk te worden (veel informatie in de ene taal opnemen, dan even wachten en dan die informatie doorgeven in een andere taal, niet simultaan tolken, da's nog weer heel iets anders). Ik ben daarbij een paar keer mensen tegen gekomen die goed Nederlands en goed Engels spreken, maar de verbinding tussen beide niet kunnen maken en daardoor niet goed kunnen tolken.

Vreemde dingen die hersenen. Zo haal ik te pas en te onpas (meer te onpas dan te pas) zo ongeveer uit m'n tenen allerlei brokjes Nederlands, woorden en uitdrukkingen waarvan ik niet meer wist dat ik ze kende.

Plus natuurlijk brokjes Heer Halewijn en andere Nederlandse gedichten. (Kent iemand nog het schaap Veronica, met de dominee en de dames Groen?)